Atrakcje Suwalszczyzny
Dostępna Suwalszczyzna
Poniżej znajduje się krótki opis miejsc wskazanych na mapie „Atrakcje Suwalszczyzny – Dostępna Suwalszczyzna” wydanej przez Centrum Informacji w Suwałkach.
1. Kościół św. Teresy z Avili i drewniana dzwonnica
Pierwotnie była to drewniana budowla postawiona w roku 1571, która spłonęła w 1825. Tego samego roku, po pożarze, jej miejsce zajęła murowana świątynia wzniesiona w stylu klasycystycznym. Wewnątrz znajduje się bogato zdobiony motywami roślinnymi, anielskimi i złotem ołtarz z połowy XVIII wieku reprezentujący styl barokowy. W górnej części retabulum znajduje się obraz św. Teresy z Avili. Wewnątrz znajduje się również zabytkowy obraz i rzeźba ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa z XIX wieku, złocony kielich w stylu barokowym oraz chrzcielnica z 1846 roku. Przy kościele stoi drewniana dzwonnica z 1862 roku.
2. Trójstyk granic „Wisztyniec” w Bolciach
To tutaj stykają się granice Polski, Litwy i rosyjskiego Obwodu Kaliningradzkiego. Punkt ten reprezentuje granitowy słup graniczny z nazwami sąsiadujących państw. Oprócz tego na powiatowym parkingu można zrobić sobie fotografię z podglądu on-line lub zobaczyć „Rowerowy Tron”, czyli witacz rowerowego szlaku Green Velo.
UWAGA! Każde przekroczenie granicy oraz fotografowanie w kierunku terytorium Rosji może skutkować otrzymaniem mandatu w wysokości 500 złotych.
3. Siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej
W siedzibie Parku Krajobrazowego otrzymasz informacje na temat walorów turystycznych tego obszaru, przebiegu szlaków turystycznych pieszych i rowerowych, ścieżek edukacyjnych oraz dwóch „Wędrówek z Questem”, czyli gier terenowych. Udostępnione dla turystów są również bezpłatne wydawnictwa edukacyjne i turystyczne. Przy siedzibie znajduje się ogród dydaktyczny „Romintarium”, ogród dla owadów, ogród dydaktyczny „Ptasia Remiza” oraz plac zabaw. Dla bardziej zainteresowanych dostępne są zajęcia stacjonarne i terenowe organizowane przez Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej.
UWAGA! Samochodem możemy poruszać się tylko po drogach publicznych i odpowiednio oznakowanych drogowskazami drogach leśnych. Co więcej, Puszcza Romincka położona jest w strefie nadgranicznej. Turyści muszą więc respektować związane z tym faktem przepisy. Obowiązuje ścisły zakaz przebywania na pasie drogi granicznej. Zabrania się fotografowania obiektów, znaków i urządzeń granicznych, a także terenów położonych poza linią granicy państwowej.
4. Punkt Widokowy na górze Rowelskiej
Góra Rowelska jest najwyższym punktem województwa podlaskiego o wysokości 298,1 m n.p.m. Stoi tu dwupiętrowa drewniana wieża widokowa, do której trzeba podejść około 200 metrów.
5. Punkt widokowy w Stańczykach
Pod koniec 2019 roku przy jeziorze Dobellus Duży pojawiła się wieża widokowa o wysokości 20 metrów. Nietypowa wieża jest efektem połączenia konstrukcji drewniano-metalowej z dachem przypominającym koronę. Bezpieczne schody prowadzą na taras widokowy umieszczony na wysokości 15 metrów. Obok znajduje się parking, a przy samym brzegu jeziora miejsce odpoczynkowe wyposażone w zadaszone ławostoły, grille oraz niewielki pomost.
Identyczna wieża widokowa i miejsce odpoczynkowe znajduje się również w miejscowości Pobłędzie, oddalonej o około 6 km od Stańczyk.
6. Wiadukty kolejowe w Stańczykach
Dwa wiadukty kolejowe, należące do najwyższych w Polsce, znajdujące się w miejscowości Stańczyki pochodzą z lat 1917-1918 i były częścią infrastruktury linii kolejowej, która łączyła Gołdap z Żytkiejmami. Jest to pięcioprzęsłowa konstrukcja o długości 180 m i wysokości do 36,5 m, rozpostarta nad rzeką Błędzianka. W latach 40. XX wieku mosty wykorzystywano do przewożenia kamieni pod budowę Wilczego Szańca. Linię kolejową rozebrała Armia Czerwona w roku 1945. Mosty są terenem prywatnym, a wstęp na nie jest płatny.
Ciekawostka. Mosty wykorzystano podczas kręcenia kultowego filmu Stanisława Tyma „Ryś”.
7. Plac Zabaw Rutka-Tartak, wcześniej Dolina Przygód
Jeden z przystanków Baśniowej Suwalszczyzny skupiający się na atrakcjach przyrodniczych i zwierzętach zamieszkujących ten region. Plac zabaw można zwiedzać samodzielnie, jednak aby dostać kartę z zadaniami i pieczątki lub w celu zgłoszenia się na zabawę z animatorem, konieczny jest wcześniejszy kontakt telefoniczny.
8. Plaża gminna ze zjeżdżalnią
Na terenie plaży znajduje się zjeżdżalnia o wysokości 4,25 m i długości 42 m, dwa pomosty, boisko do siatkówki, stoliki szachowe, camping z budynkiem kuchennym, grillem i sanitariatem. Jest to również przystanek na szlaku kajakowym rzeki Szeszupy.
9. Drewniana Rzymskokatolicka Cmentarna Kaplica
Naprzeciwko murowanego kościoła z lat 70. znajduje się cmentarz rzymskokatolicki i drewniana kaplica datowana na XVIII/XIX wiek. Zarówno cmentarz, jak i kaplica wpisane są do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
10. Punt widokowy „U Pana Tadeusza”
Prywatny punkt widokowy o wysokości ok. 225 metrów znajdujący się na skraju wsi Smolniki. Z miejsca tego widać północno-wschodnią część Suwalskiego Parku Krajobrazowego (patrząc na południe), jeziora Kojle, Perty i Purwin. W oddali widać Górę Jesionową, Cisową i Krzemieniuchę.
Ciekawostka. Na tych terenach kręcono zdjęcia do takich filmów jak „Dolina Issy” Tadeusza Konwickiego i „Pan Tadeusz” Andrzeja Wajdy.
11. Stara Hańcza i jezioro Hańcza
Stał tu kiedyś dwór szlachecki, jednak po pożarze w 1946 roku zostały tylko fragmenty muru fundamentowego z zasypanymi piwnicami oraz aleja lipowa, która ma status pomnika przyrody. Znajduje się tu również plaża z łagodnym podejściem do Hańczy, najgłębszego jeziora w Polsce (ok. 110 m głębokości), dwa zadaszone ławostoły oraz atrakcja dla dzieci zrobiona z pieńków.
12. Rezerwat Przyrody Głazowisko Łopuchowo
Rezerwat przyrody obejmujący las, łąki i pastwiska z nagromadzonymi skandynawskimi głazami narzutowymi położony we wsi Łopuchowo. Unikatowy krajobraz wyniesień czołowo-morenowych zlodowacenia bałtyckiego.
13. Park linowy Twierdza Jaćwingów
Park linowy, który oferuje 4 trasy o różnych stopniach trudności, zjazd tyrolski o długości 420 m, strzelanie z łuku, grę terenową, warsztaty outdoorowe oraz rozpalanie ogniska lub grilla.
14. Stary Młyn, miejsce wodowania kajaków
Młyn zlokalizowany w miejscowości Udziejek na spiętrzeniu rzeki Szeszupy. Powstał pomiędzy XIX a XX wiekiem i jest jednym z nielicznych młynów wodnych zachowanych na Suwalszczyźnie. Dzięki temu stanowi cenny przykład wiejskiego budownictwa technicznego.
15. Góra cisowa
Jest to wzniesienie o wysokości 256 m n.p.m. utworzone przez morenę czołową lodowca. Ze względu na charakterystyczny kształt przypominający stożek krateru wulkanu nazywana potocznie Suwalską Fudżijamą.
16. Rezerwat przyrody Głazowisko Bachanowo
Rezerwat objęty częściową ochroną położony nieopodal wsi Bachanowo w rozwidleniu rzeki Czarna Hańcza i jej dopływu — strumienia Kozikówka. Teren ten pokryty jest dużą ilością głazów narzutowych (około 10 000 głazów) o obwodach od 0,5 do 8 m. Rezerwat znajduje się na trasie ścieżki edukacyjnej pieszej Doliną Czarnej Hańczy.
17. Molenna i wieś Staroobrzędowców
Wieś Wodziłki została założona w 1788 roku przez rosyjskich staroobrzędowców uciekających z Imperium Rosyjskiego przed prześladowaniem religijnym. Dziś wieś ta jest siedzibą jednej z 4 parafii Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego, a na jej terenie znajduje się drewniana molenna o konstrukcji zrębowej zbudowana w 1921 roku z dobudowaną w 1928 roku wieżą trójkondygnacyjną zakończoną kulą z ośmioramiennym krzyżem. Molenna przeszła gruntowną renowację w 1997 roku. Obok molenny znajduje się bania służąca wiernym do kąpieli przed nabożeństwem.
18. Góra zamkowa, Grodzisko obronne Jaćwingów
Wzniesienie morenowe o wysokości 228 m n.p.m. położone pomiędzy jeziorami Szurpiły, Jegłówek i Kluczysko. Jest to najważniejsze stanowisko archeologiczne na Suwalszczyźnie z dowodami pierwszego osadnictwa na tym terenie datowanymi na epokę brązu (X-XIII wiek p.n.e.) oraz pierwszych robót ziemnych z przełomu V i VII wieku. Znajdowało się tu jaćwieskie grodzisko obronne aż do momentu zdobycia go przez Krzyżaków w 1283 roku.
19. Siedziba Suwalskiego Parku Krajobrazowego
Jest to najstarszy w Polsce Park Krajobrazowy utworzony 12 stycznia 1976 roku. Głównym celem utworzenia parku była ochrona unikatowego krajobrazu polodowcowego, wraz z jego szczególnymi wartościami przyrodniczymi i geologicznymi. Na terenie samego parku znajdują się liczne rezerwaty przyrody, ścieżki edukacyjne, szlaki piesze i rowerowe, jeziora (w tym Hańcza, najgłębsze jezioro w Polsce), piękne formacje polodowcowe, miejsca noclegowe oraz miejscowa gastronomia. Na terenie siedziby Suwalskiego Parku Krajobrazowego otrzymasz informacje turystyczne o parku, kupisz pamiątkę, mapę lub przewodnik, podbijesz w swoim dzienniczku okolicznościową pieczątkę, spędzisz z dziećmi miło czas w Kąciku Małego Przyrodnika albo skorzystasz z wieży widokowej przy stawie Turtulskim i szlaku edukacyjnego młynarza Turtula. Dostępne są również liczne warsztaty tematyczne jak i zajęcia edukacyjne stacjonarne i terenowe. Oprócz tego możesz podjąć się aktywnej zabawy biorąc udział w jednym z 6 dostępnych questów.
20. Rezerwat Przyrody Głazowisko Rutka i Amfiteatr Wodziłkowski
Rezerwat przyrody położony jest na terenie wsi Szeszupka i Rutka. Na jego terenie znajduje się platforma widokowa, z której podziwiać można Amfiteatr Wodziłkowski (łukowato wygięte wały moren) oraz otoczone torfowiskiem przejściowym jezioro Linówek. Głazowisko tworzy bruk polodowcowy, utworzony wskutek erozyjnego rozmycia gliny zwałowej przez topniejący lądolód.
21. Izba Pamięci Jaćwieskiej
Znajduje się tu wystawa poświęcona życiu Jaćwingów, na której zobaczyć można kopie i repliki zabytków z okolic góry zamkowej, makietę grodziska z góry zamkowej w szklanej podłodze oraz filmy opowiadające o życiu codziennym Jaćwingów.
22. Zabytkowy Kościół Rzymskokatolicki
Zabytkowy drewniany Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Jeleniewie wzniesiony został w 1878 roku, a poświęcony w 1899 roku. Budynek przeszedł gruntowny remont — wymieniono dach, okna, całe oszalowanie wewnątrz świątyni, założono nowe deskowanie, zmieniono zniszczoną posadzkę na nową z dębowych desek. Ołtarz i konfesjonały reprezentują styl rokokowy i pochodzą z rozebranego kościoła koło Wigier. Oprócz tego w świątyni znajdują się zabytkowe obrazy oraz stacje drogi krzyżowej.
Ciekawostka. Na strychu świątyni mieści się największa w Polsce kolonia chronionego nietoperza nocka łydkowłosego. Wieczorami można dostrzec latające nietoperze.
23. WOSiR Szelment
To nowoczesny kompleks sportowo-rekreacyjny położony u stóp góry Jesionowej. Na terenie kompleksu znajduje się park linowy z trzema trasami, ściana wspinaczkowa, pole do paintballa, pole do minigolfa, stoki narciarskie z wyciągami narciarskimi oraz wyciągi nart wodnych, strzeżone kąpielisko z brodzikiem dla dzieci, wypożyczalnia sprzętu sportowego (latem rowery, zimą narty i snowboard, a nad wodą kajaki i rowery wodne), restauracja oraz hotel.
Góra Jesionowa wznosi się nad przepiękną kotliną polodowcową, w której wije się Jezioro Szelment. W latach międzywojennych była to jedna z pierwszych w Polsce baz szybowników, a podczas II Wojny Światowej na terenie tym toczyły się zaciekłe walki wojsk sowieckich z niemieckimi.
24. Podlaskie MiniZOO
W gospodarstwie ekologicznym „MiniZoo” w Mikołajówce zobaczyć można liczne gatunki zwierząt: od zamieszkujących tereny wodno-błotne ptaków (bociany, łabędzie, kaczki itp.), zwierząt leśnych (daniele, dziki, jelenie), licznych gatunków ptactwa dzikiego i domowego, zwierząt rolniczych po gatunki egzotyczne (lamy, jaki, wielbłądy). Oprócz możliwości zobaczenia zwierząt gospodarstwo oferuje również jazdę konno, wędkowanie, plac zabaw, miejsce na ognisko i grill. Zimą można pokusić się na udział w kuligu. W ramach swojej działalności gospodarstwo prowadzi nieodpłatne spotkania i jazdę konno dla dzieci chorych, z niepełnosprawnościami i z domów dziecka.
Przy gospodarstwie powstał również Ośrodek Rehabilitacji Zwierząt Chronionych, gdzie znajdują schronienie wymagające pomocy ptasie podloty czy młode ssaki, które zostały potrącone przez samochód, zranione przez psy lub są wyraźnie osłabione czy narażone na inne niebezpieczeństwo.
25. Neogotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Budowę tej świątyni rozpoczęto w roku 1877, a zakończono dopiero w roku 1881. Budynek został wybudowany z cegły i kamienia, jest nieotynkowany, posiada trzy nawy i dwie strzeliste wieże o wysokości 35 metrów. Dzwony kościelne znajdują się w lewej wieży. Wewnątrz budowli umieszczonych jest 5 ołtarzy z rzeźbami i obrazami, ołtarz główny został wykonany z drewna dębowego. Wnętrze ozdobione jest litewską ornamentyką, a oprócz niej są również witraże, rzeźby świętych, obrazy, chorągwie i serwety z litewskimi haftami oraz ograny.
26. Stara zagroda litewska i Wioska Dwóch Mistrzów
Puński Skansen w obecnej postaci podziwiać można od 1992 roku. W skład zrekonstruowanej zagrody litewskiej z przełomu XIX i XX wieku wchodzą cztery drewniane budynki: chałupa, spichlerz, budynek inwentarski (obora), stodoła i studnia z żurawiem. Są to drewniane budynki w stylu zrębowym postawione na fundamentach z kamieni luźno powiązanych zaprawą i wapnem, pokryte słomą. Niedaleko znajduje się ogród i staw. Gruntowny remont skansenu przeprowadzono w roku 2019.
Wewnątrz budynków znajdziemy charakterystyczne dla danego miejsca narzędzia lub rękodzieło ludowe. W stodole odbywa się teatr stodolany, czyli teatr organizowany przez mieszkańców wsi. Do dziś w budynku wystawiane są przedstawienia teatru stodolanego, przeglądy zespołów folklorystycznych, spotkania kapel ludowych, czy też imprezy kulturalne. W spichlerzu, chałupie i oborze oglądać można różnorodne wystawy stałe i czasowe związane z kulturą ludową.
Obok skansenu znajduje się bajkowa wioska dwóch mistrzów skupiająca się na tematyce dźwięków i słów, kultury litewskiej i legendy o królowej Jegli i wężu Żaltysie.
27. Muzeum regionalne – Stara Plebania
Stara Plebania to drewniany budynek pokryty glinianym gontem znajdujący się przy kościele. Budowany w latach 1873-1876 po tym jak w roku 1868 pożar zniszczył część miejscowości. Jak nazwa wskazuje, budynek był pierwotnie plebanią, jednak w latach 60 ubiegłego wieku po zbudowaniu nowej plebani stracił swoją rolę i trafił w ręce młodzieży, a w 1995 Stowarzyszenie Litewskiej Kultury Etnicznej utworzyło w nim Izbę Regionalną. W muzeum oglądać można wystawy stałe dawnych strojów ludowych i rękodzieła ludowego lub kupić współczesne lokalne rękodzieło. Latem podczas imprez odbywają się tu pokazy i warsztaty tradycyjnego tkactwa. W 2020 roku budynek przeszedł gruntowny remont.
28. Muzeum etnograficzne Józefa Vainy i pracownia rękodzieła ludowego
Muzeum znajduje się od 1990 r. w Domu Kultury Litewskiej. Można w nim zobaczyć kolekcję pana Józefa Vainy składającą się z ponad 2000 eksponatów. Są tam fotografie starych zabudowań, nagrania zanikających pieśni ludowych, opowiadania regionalne, zabytki sztuki ludowej w postaci rzeźb i krzyży oraz przedmioty powiązane z gospodarstwem domowym, uprawą roli i rzemiosłem.
Z psem przewodnikiem bez problemu odwiedzimy muzeum znajdujące się w piwnicy budynku, natomiast na sali koncertowej ruch z psem może być utrudniony lub wręcz niemożliwy z powodu nieregularnego ukształtowania.
29. Osada Prusko-Jaćwieska
Budowa XIII-wiecznej osady w Oszkiniach zaczęła się w 2001 roku. Rekonstrukcja przeprowadzona została według wyników badań archeologicznych — tak oto powstała dawna wieża strażnicza, drewniana twierdza na wzgórzu, fosa i liczne obiektu związane z pogańską religią. Budynki są dość prowizoryczne, ale to nie one są głównym atutem tego miejsca. Nie jest to ani obiekt naukowo-historyczny, ani muzeum skansenowe. Osada stworzona została po to, by przybliżyć wierzenia i kulturę dawnych mieszkańców tych terenów. Na terenie osady znajduje się las nazywany przez właściciela „świętym gajem”, przez który prowadzi nas ścieżka z głazami wodzów zakończona repliką krzyża Bałtów. W osadzie możemy zanocować w jednym ze stylizowanych na stary domków, ubrać się w pruskie i jaćwieskie stroje, spać na sianie, strzelać z łuku, łowić ryby, rzucać oszczepem, jeździć konno i wziąć udział w pogańskich obrzędach lub imprezach cyklicznych.
30. Kościół Rzymskokatolicki pw. Św. Izydora Oracza i Klasztor
Budowę świątyni rozpoczęto w roku 1834, a zakończono w roku 1839. Do obsługi kościoła sprowadzono ojców Reformatów, dla których obok świątyni postawiono klasztor. Świątynia była remontowana wiele razy, a pierwszej wzmianki o przebudowie można doszukać się w roku 1937. Niektóre z nich dotyczyły naprawy fundamentów, wymiany dachu, podłogi i okien, montażu pieców, najpierw akumulacyjnych, potem centralnego. Do poważniejszych należała rozbiórka wieży i budowa nowej, remont organ, kompletna odbudowa chóru i likwidacja dwóch bocznych ołtarzy.
Pod względem architektonicznym jest to budowla bezstylowa, zbudowana z kamienia i otynkowana. Postawiona na planie prostokąta z jedną wieżą, podzielona na trzy nawy i prezbiterium. Przy wejściu kruchta, nad nią chór z piszczałkowymi organami. Budynek klasztorny przylega do świątyni, tworząc jedną całość w kształcie litery U. Na ołtarzu głównym znajduje się figura Chrystusa Ukrzyżowanego. W lewej nawie znajduje się obraz Matki Bożej Anielskiej, natomiast w prawej nawie obraz św. Izydora Oracza, głównego patrona parafii.
31. Dworek Czesława Miłosza
Pierwsze wzmianki o dworku i majątku datuje się na 1676 rok. Więcej informacji o jego losach ukazuje się od 1785 roku, kiedy to dwór i otaczające go włości zostały zakupione przez ród Eysmontów. W roku 1929 majątek ziemski zmniejszył się prawie czterokrotnie, w tym czasie właścicielem dworku był Bronisław Kunat. W okresie międzywojennym dworkiem zarządzały ostatnie spadkobierczynie Krasnogrudy z rodziny Kunat, siostry Gabriela Lipska i Janina Niementowska. Prowadziły w nim pensjonat letniskowy. Wtedy też na dworku dość często przebywał Czesław Miłosz, którego matka Weronika z domu Kunat była siostrą cioteczną Gabrieli i Janiny.
W trakcie wojny budynek przeszedł pod zarząd niemiecki, a po niej po wydaniu dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 przemienił się z własności prywatnej na państwową. Właściciele musieli opuścić budynek, który później użytkował Okręgowy Zarząd Lasów Państwowych Nadleśnictwo Pomorze. W roku 2002, wolą ostatnich spadkobierców Krasnogrudy Czesława i Andrzeja Miłoszów oraz Janiny i Andrzeja Jurewiczów, dwór i przynależący do niego park przejęła w wieloletnią dzierżawę fundacja „Pogranicze”. Fundacja „Pogranicze” w okresie wakacyjnym organizuje w dworku liczne spektakle.
Dworek pierwotnie parterowy, podpiwniczony datowany jest na koniec XVII wieku, bryła dworku pozostała zgoła nienaruszona, ale remonty w latach 1967-1986 zmieniły go pod wieloma względami. W pierwszej połowie XIX wieku dworek przebudowano, według założeń w skład kompleksu wchodziły: dom mieszkalny, kancelaria gminy Krasnogruda, dom dla czeladzi, wozownie, stajnie, obory, stodoły i browar. Resztki parku do dziś otaczają dworek.
Zespół dworski wpisany jest do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
Strona ośrodka „Pogranicze” wkrótce ma przejść gruntowne zmiany i ma zostać dostosowana do osób niesłyszących, słabosłyszących, niewidomych i słabowidzących. Zwiększone zostaną czcionki, do zdjęć zostaną dodane opisy ułatwiające odczyt specjalnym programom czytającym, a do filmów dodane zostaną napisy. Mają również pojawić się informacje w języku migowym.
32. Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Sejnach i klasztor dominikanów
Kościół został zbudowany w latach 1610-1619 przez dominikanów, sprowadzonych do Sejn w 1602 z Wilna i reprezentował styl późnorenesansowy. Prawie 100 lat później, bo w roku 1706 do kościoła został dobudowany kompleks zabudowań klasztornych. W latach 1760-1779 przebudowano go na styl barokowy wileński. Przebudowa zmieniła orientację kościoła, zamiast prezbiterium postawiono dwuwieżową fasadę, wydłużono wnętrze, zlikwidowano przybudówki oraz rozebrano dzwonnicę. Klasztor dominikański został skasowany przez władze pruskie w 1804, a kościół zamienił się w kościół parafialny. Następnie w latach 1807-1817 w klasztorze działało liceum, a później w 1826 roku otworzono seminarium duchowne. W 1973 w związku z planami rozwoju sanktuarium maryjnego i koronacją figury Matki Boskiej Sejneńskiej kościół podominikański został podniesiony do godności bazyliki mniejszej. Świątynia została ustanowiona kolegiatą kapituły sejneńsko-wigierskiej w 2005 roku. W przykościelnym Klasztorze Podominikańskim funkcjonuje utworzone i prowadzone przez Sejneńskie Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Muzeum Diecezjalne i Etnograficzne, w których obejrzeć można szereg wystaw stałych i czasowych.
Większość wyposażenia świątyni, ołtarzy, malowideł jest wykonana w stylu barokowym i pochodzi z drugiej połowy XVIII w. Najcenniejszym elementem jest drewniana gotycka figura szafkowa Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XV w. wykonana w kształcie tryptyku. W nawie głównej kościoła znajdują się zbudowane w 1907 organy neobarokowe.
33. Biała Synagoga, Dom Talmudyczny i Stara Poczta
Pierwsza synagoga wykonana była z drewna i powstała w latach 80. XVIII wieku. Biała Synagoga w dzisiejszej formie powstała w roku 1885 i zawierała elementy neoklasycyzmu i neogotyku. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę. Po wojnie świątynię częściowo przebudowano na remizę strażacką, później użytkowano ją jako magazyn nawozów sztucznych i zajezdnia taboru gospodarki komunalnej. To wtedy budynek ucierpiał najbardziej. Remont zaczęto w 1978 roku, a skończono w 1987. Rok później poddano go pracom konserwatorskim i zmieniono na Gminny Ośrodek Kultury. Obecnie użytkowany jest przez fundację „Pogranicze”, która wykorzystuje to miejsce do prezentowania wystaw, koncertów i spektakli.
Dom Talmudyczny, czyli szkoła żydowska, znajduje się naprzeciw Białej Synagogi. Powstał w latach 60. XIX wieku na miejscu starej drewnianej synagogi. Wewnątrz, oprócz sali modlitewnej, można było znaleźć jesziwę oraz biuro zarządu gminy żydowskiej. Ten budynek również ucierpiał w trakcie II wojny światowej. Po wojnie był magazynem zbożowym, potem zakładem obuwniczym, a obecnie domem kultury i biurem.
Stara Poczta pierwotnie była budynkiem dawnej świeckiej szkoły żydowskiej, a jej początki sięgają połowy XIX wieku. Od końca XIX wieku do początku lat 90. XX wieku budynek ten służył jako poczta, stąd nazwa Stara Poczta. W latach 90. XX wieku miasto nabyło prawa do budynku, a następnie w 1997 roku przekazało fundacji „Pogranicze”. Stara Poczta przeszła remont i została w 2002 roku otwarta jako Dom Pogranicza.
Biała Synagoga, Dom Talmudyczny i Stara Poczta wpisane są do rejestru zabytków.
34. Muzeum Ziemi Sejneńskiej im. Romualda Jałbrzykowskiego
To w tym budynku od 2004 roku mieści się siedziba Sejneńskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, stowarzyszenia pasjonatów, chcących ochronić zabytki i krajobraz kulturowy Sejneńszczyzny i przekazać wiedzę o lokalnej kulturze. Organizacja ta kontynuuje tradycję i ideały przedwojennego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Wewnątrz znajdziemy bibliotekę o tematyce historycznej, religijnej i regionalnej oraz sale tematyczne: archeologiczną, dominikanów i biskupów sejneńskich, tradycji Wojska Polskiego i czynu niepodległościowego, numizmatyczną, sejneńskich szkół i wielokulturowości Sejneńszczyzny.
35. Rezerwat przyrody Cmentarzysko Jaćwingów
Jest to rezerwat leśny przyrody sklasyfikowany jako rezerwat kulturowy oraz rezerwat leśny i borowy znajdujący się na terenie dawnej wsi Szwajcaria. Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie boru świeżego wraz z cmentarzyskiem kurhanowym z II-V wieku ery nowożytnej, należącym kiedyś do ludności kultury zachodniobałtyckiej, zwanej Jaćwingami. To właśnie kurhan był najbardziej charakterystyczną formą pochówku. W rezerwacie znajdują się kurhany o zmiennej średnicy od 6 do 21 m, zbudowane z kilku warstw kamieni pokrytych ziemią. Są to zarówno mogiły całopalne jak i szkieletowe. Niestety do dnia dzisiejszego sporo z grobów uległo zatarciu, tylko niektóre z nich osiągają wysokość 0,5 m i są obłożone dookoła kamieniami. Część z nich porosły drzewa.
36. Ośrodek Narciarski „Dąbrówka”
Ośrodek ten znajduje się około 3 km od centrum miasta Suwałki i otwarty jest zarówno zimą, jak i latem. Obiekt sąsiaduje z Wigierskim Parkiem Narodowym, licznymi jeziorkami, rzekami oraz puszczańskimi lasami.
Zimą można korzystać ze sztucznie dośnieżanego zjazdu o długości ponad 300 m. Stok jest oświetlony, ratrakowany i posiada wyciąg talerzykowy. Oprócz tego można na miejscu wypożyczyć sprzęt narciarski i snowboardowy, skorzystać z usług instruktora i zjeść w barze.
Latem ośrodek ten zamienia się w miejsce, w którym rozpalić można grilla lub ognisko, skorzystać z plaży i pomostu, zorganizować spływ czy imprezę plenerową, przenocować w domku letniskowym lub rozbić własny namiot. Oprócz tego latem funkcjonuje wypożyczalnia sprzętu pływającego. Sauna dostępna jest latem i zimą.
37. MiniZoo Podlaska Toskania
Agroturystyka z trzema pokojami do wynajęcia, która oprócz zapewniana podróżnym noclegu zajmuje się również różnymi zwierzętami: wielbłądami, alpakami, kucykami, kozami, pawiami, osłami i owcami.
38. Siedziba Wigierskiego Parku Narodowego, wystawa przyrodnicza i etnograficzna
Wigierski Park Narodowy utworzono 1 stycznia 1989 roku. Jest to jeden z największych parków narodowych w Polsce. Na jego terenie znajdują się 42 jeziora, liczne i cenne gatunki roślin, grzybów i zwierząt, dawny klasztor kamedułów nad jeziorem Wigry, trasy edukacyjne, trasy rowerowe, punkty widokowe, pola namiotowe i agroturystyki.
W siedzibie parku, znajdującej się w miejscowości Krzywe mieści się centrum informacji turystycznej po Wigierskim Parku Narodowym. To tu otrzymamy informacje o: noclegach, kuchni regionalnej, wydarzeniach sportowych, turystycznych i kulturowych w okolicy, czy też szlakach turystycznych. Centrum oferuje również możliwość skorzystania z usług przewodników, organizuje szkółki leśne, warsztaty kulinarne, wypożycza rowery i posiada miejsca noclegowe na terenie siedziby. W centrum funkcjonuje również sklepik z pamiątkami, przewodnikami, mapami i znaczkami turystycznymi.
Wewnątrz znajduje się wystawa przyrodnicza „Nad Wigrami”, w pobliżu natomiast znajdują się dwa szlaki edukacyjne „Suchary” i „Las” wraz z wystawą etnograficzną „Ocalić od zapomnienia”.
UWAGA! Każdy turysta przebywający na terenie Wigierskiego Parku Narodowego ma obowiązek posiadania aktualnej karty wstępu. Karta wstępu pozwala na pływanie w jeziorach, korzystanie z wież widokowych, korzystanie ze szlaków i ścieżek oraz zwiedzanie wystaw „Nad Wigrami”, „Ocalić od zapomnienia” oraz „Historia i tradycje rybactwa nad Wigrami”.
Lista obiektów, mieszczących się na terenie Wigierskiego Parku Narodowego, dostosowanych dla osób z niepełnosprawnościami znajduje się na stronie Wigierski Park Narodowy dla niepełnosprawnych (wigry.org.pl)
39. Muzeum Wigier
Muzeum mieści się w budynku dawnej Stacji Hydrobiologicznej, która działała do roku 1939. Badania prowadził w niej wybitny polski limnolog — Alfred Lityński. Wewnątrz zobaczymy nowoczesne i interaktywne wystawy stałe prezentujące historię ukształtowania krajobrazu i ekosystemu, działania i wpływ człowieka na Wigierski Park Narodowy oraz historię i dokonania Stacji Hydrobiologicznej na Wigrach. Muzeum prezentuje również wystawy okresowe.
Oprócz zwiedzania części muzealnej z wystawami muzeum oferuje również program zamawianych wcześniej lekcji muzealnych dla szkół podstawowych i ponadpodstawowych, prelekcji tematycznych lub wodnych ścieżek edukacyjnych, czyli rejsy łodzią LEPTODORA II po jeziorze Wigry. Pozwala na to mieszcząca się w budynku sala projekcyjna i laboratoryjna.
W holu wejściowym znajduje się punkt kasowy, który oprócz sprzedaży biletów, pamiątek i wydawnictw regionalnych, spełnia funkcję punktu informacji turystycznej. Rzeczy i bagaże, na czas zwiedzania, można pozostawić w znajdujących się w holu zamykanych szafkach.
40. Pokamedulski Zespół Klasztorny
Wyspa wigierska, na której obecnie znajduje się Pokamedulski Zespół Klasztorny, pierwotnie zamieszkana była przez plemiona Jaćwieskie. W drugiej połowie XIII w. Krzyżacy pozbyli się tutejszej ludności. Dopiero w roku 1667 Jan II Kazimierz Waza ufundował erem kamedulski, domagając się jednocześnie, aby kameduli codziennie modlili się o oddalenie wszelakich nieszczęść od kraju. W 1715 roku kameduli założyli miasto Suwałki, oprócz którego założyli też liczne wsie i folwarki, a także budowali drogi. W 1796 roku klasztor został skonfiskowany przez władze zaborczych Prus, a pięć lat później kameduli zostali usunięci z Wigier. Ostrzały artyleryjskie w roku 1915 uszkodziły kościół, Dom Furtiana i Refektarz. W latach 1973-2010 Ministerstwo Kultury i Sztuki wydzierżawiło od Kościoła kompleks, zobowiązując się odbudować i wyremontować obiekt. Przez ten okres mieścił się tu Dom Pracy Twórczej. Zespół obecnie znów jest pod władzami kościoła.
W dawnych eremach znajdują się tematyczne pokoje gościnne, w refektarzu skosztować można kuchni papieskiej, kamedulskiej i regionalnej lub można wziąć udział w warsztatach kulinarnych poświęconych kuchni regionalnej, w Kaplicy Kanclerskiej znajdziemy tablice informacyjne poświęcone eremom lub odwiedzimy znajdujące się tam apartamenty papieskie. Na terenie znajduje się również wieża zegarowa, tawerna, wystawy stałe i cykliczne oraz czytelnia Jana Pawła II ufundowana w 1999 r. po odwiedzinach papieża.
Bogato zdobiony kościół w stylu późnobarokowym jest wciąż użytkowany przez wiernych. Odbywają się w nim również koncerty chóru gregoriańskiego. W kryptach pod kościołem znaleźć można ponad 40 zamurowanych wnęk z ciałami eremitów. Dwie przeszklone wnęki są pozostałością po plądrowaniu w czasie II wojny światowej i wewnątrz nich widać poczerniałe kości. Na ścianie znajdziemy malunek tańca śmierci z mnichem.
Zespół klasztorny wpisany jest w rejestr zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
Ciekawostka! Na terenie klasztoru kręcony był film „Ryś” w reżyserii Stanisława Tyma.
41. Wystawa „Dzieje i tradycje rybołówstwa nad Wigrami”
Wystawa mieści się w magazynach bazy rybackiej i ukazuje walory przyrodnicze, historyczne i kulturowe okolic jeziora Wigry skupiając się na wędkarstwie i rybactwie, które w czasach kamedułów z uwagi na słabą glebę było głównym zajęciem mieszkańców tych terenów. Wewnątrz znajdziemy ciekawe eksponaty (dłubanka, kruszarka do lodu, aparat inkubacyjny ikry), wypreparowane niektóre gatunki ryb zasiedlających tutejsze akweny i filmy o tematyce rybackiej.
42. Galeria fotografii Piotra Malczewskiego, Muzeum Mongolii
W domu krytym wiórem, odkupionym od staroobrzędowców, mieszka Piotr Malczewski — miłośnik surowej przyrody Syberii, Bajkału i Mongolii, ale również północno-wschodniej Polski, fotograf i autor publikacji książkowych. To właśnie u niego w domu zobaczymy efekty jego podróży: galerię fotografii, pokazy slajdów czy też muzeum Mongolii składające się z przywiezionych eksponatów i fotografii. W ofercie Galerii znajdują się również noclegi, kąpiel w rosyjskiej czarnej bani nad rzeką Czarną Hańczą, czytelnia książek regionalnych i podróżniczych, warsztaty fotograficzne i rękodzielnicze. Co ciekawe, co roku odbywa się tutaj festiwal literacki „Patrząc na Wschód” i festiwal podróżniczy „Powsinóg”.
43. Art Gallery – Strumiłło
Andrzej Strumiłło 1927 – 2020
Malarz, rysownik, fotografik, rzeźbiarz, grafik, poeta, podróżnik, pedagog, działacz na rzecz rozwoju kultury i ochrony krajobrazu północno-wschodniej Polski. Zajmował się wystawiennictwem, scenografią projektową, ilustracją książkową, eseistyką, publicystyką i aranżacją przestrzeni. Inicjator, kurator i organizator wielu wystaw i plenerów. W 1984 roku zamieszkał w Maćkowej Rudzie na Suwalszczyźnie i to tam stworzył miejsce spotkań artystów, działaczy społecznych, polityków, duchownych i młodzieży. Uhonorowany odznaczeniami za działalność społeczną, propagowanie kultury polskiej za granicą i osiągnięcia artystyczne.
W roku 1982 Andrzej Strumiłło osiedlił się w starym, zaniedbanym gospodarstwie na terenie Maćkowej Rudy. Odnowił i rozbudował budynek mieszkalny, wcześniej zniszczony podczas pierwszej wojny światowej. Otoczył siedlisko kamiennym murem, posadził koło domu i przy drodze dojazdowej różnych gatunków drzewa, postawił wozownię, dom gościnny, dwie stajnie, warsztat, kuźnię i wykopał stawy. Z czasem miejsce to przerodziło się w ośrodek kulturalno-artystyczny. Teraz w pracownio-galerii, oprócz stałej ekspozycji i innych wystaw czasowych, odbywają się koncerty, przedstawienia teatralne, pokazy filmów, wykłady, spotkania literackie i konferencje naukowe.
44. Wigierska Kolej Wąskotorowa
Wigierska kolejka wąskotorowa została w 1991 roku wpisana do rejestru zabytków, jako cenny wytwór techniki i jako jedna z najdłużej funkcjonujących kolejek leśnych w Polsce. Trasa z Płociczna-Tartak, gdzie kolejka ma swój początek – aż do Zelwy, liczyła sobie 36 km. Obecnie wyremontowany szlak – otwarty dla zwiedzających, wynosi 10 km (Płociczno Tartak – Krusznik). Trasa kolejki przebiega przez Puszczę Augustowską i Wigierski Park Narodowy, przy brzegu jeziora Wigry. Oprócz przejażdżki kolejką właściciele oferują również miejsca noclegowe, tawernę i wypożyczanie kajaków.
45. Muzeum Okręgowe, budynek Resursy Obywatelskiej
Budynek powstał w latach 1912-1913 jako gmach Towarzystwa Oszczędnościowo-Pożyczkowego w Suwałkach. Był to wówczas pierwszy dom społeczny, a miejsce to stało się również siedzibami polskich organizacji i instytucji społecznych i kulturalnych, jak np. Resursa Obywatelska, od której wzięła się później jej nazwa. Po wybuchu pierwszej wojny światowej i zajęciu Suwałk przez wojska niemieckie w budynku ulokowano szpital wojskowy. Tuż przed odzyskaniem niepodległości w 1919 roku Polacy przejęli budynek. W sali balowej resursy w 1919 rada miejska Suwałk gościła Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. W 1920 wojska litewskie okupywały Suwałki i budynek służył za siedzibę Rady Ludowej Okręgu Suwalskiego.
Podczas dwudziestolecia międzywojennego budynek był siedzibą Banku Udziałowego i podobnie jak przed wojną służył celom społecznym. Podczas drugiej wojny światowej władze niemieckie ulokowały w nim Dom Niemiecki, a po przejęciu miasta przez Armię Czerwoną mieściła się tam wojskowa komendantura miasta. W 1945 przejął go Spółdzielczy Bank Udziałowy, a w 1954 przeznaczono go w całości pod użytek Państwowego Zbiorczego Internatu Szkół Zawodowych. Dopiero od 1956 roku front budynku przeznaczono na potrzeby muzeum społecznego, które w 1958 roku zmieniło nazwę na Muzeum Regionalne Ziemi Suwalskiej. W roku 1964 rozwijające się muzeum otrzymało dodatkowe dwie sale wystawowe, a w 1975 roku otrzymało status Muzeum Okręgowego. W latach 1977-1994 była to również siedziba Biura Wystaw Artystycznych.
Muzeum można podzielić na parter ze swoimi stałymi wystawami „Najstarsze dzieje. Suwalszczyzna i Wschodnie Mazury od schyłku epoki lodowej do upadku Jaćwieży” i „Na dziejowym trakcie” oraz na pierwsze piętro z wystawą stałą „Alfred Wierusz-Kowalski 1849-1915” i wystawami czasowymi w salach ekspozycyjnych. Muzeum prowadzi także na parterze sklepik, w którym możemy zakupić książki i inne publikacje.
46. Muzeum im. Marii Konopnickiej i Zaułek Krasnoludków
Budynek aktualnego Muzeum im. Marii Konopnickiej powstał w latach 1826-1827. Jego aktualny kształt uformował się w latach 1835-1836. Parterowy budynek z użytkowym poddaszem wyglądem nawiązuje do szlacheckiego dworku, a całość tworzy kształt podkowy. Część główna budowli przylega do ulicy, natomiast dwa boczne skrzydła wychodzą w kierunku ogrodu. Do budowy użyto cegieł i pokryto go dwuspadowym dachem. Kiedyś brama z balkonem i kolumnami prowadziła na dziedziniec, dziś otwiera się na hol muzeum. To tutaj dzierżawili mieszkanie Wasiłowscy, rodzice Marii Konopnickiej, i to tutaj w roku 1842 Maria urodziła się i mieszkała do 7 roku życia.
W muzeum można zobaczyć wystawę o życiu i twórczości Marii Konopnickiej. Muzeum proponuje również zajęcia literacko-plastyczne z wierszami Marii Konopnickiej, zajęcia o krasnoludkach, humorystyczny quiz o Marii Konopnickiej, gry planszowe oraz gry i zabawy w Zaułku Krasnoludków. Przed muzeum znajduje się ławeczka z Marią Konopnicką.
Tak jak w Muzeum Okręgowym, tak i tu kupić można książki wydawane przez Muzeum Okręgowe.
47. Konkatedra św. Aleksandra
Pierwszy drewniany kościół w Suwałkach pw. Świętego Krzyża zaczęto budować w roku 1710, natomiast pełnoprawną parafię ustanowiono dopiero w roku 1788. W roku 1834 ze względu na zły stan techniczny kościoła został on rozebrany. Zastąpiła go murowana świątynia na podstawie inspiracji gen. Józefa Zajączka i według projektu Chrystiana Piotra Aignera, którą budowano od 1820 do 1829 roku. Co ciekawe już w trakcie budowy konieczna była naprawa dachu. W latach 1843-1845 kościół przeszedł kolejny remont, podczas którego wykonano 3 drewniane ołtarze, przywieziono obrazy ołtarzowe i ustawiono dwie figury św. Romualda i św. Benedykta przed wejściem do świątyni. W roku 1856 nad fasadą nadbudowano wieże, powiększono okna, naprawiono dach i strop. W 1881 dostawiono od wschodu kaplicę pw. Zbawiciela Jezusa Chrystusa, dwa lata później od zachodu kaplicę pw. św. Anny, a w 1888 wzniesiono zakrystię. W 1919 roku w kościele odbyły się uroczystości włączenia Suwałk w granice odrodzonej Polski.
Podczas II wojny światowej był to jedyny kościół rzymskokatolicki pełniący funkcje religijną. W nocy z 22 na 23 października roku 1944 wycofujące się wojska niemieckie wysadziły obie wieże kościelne, niszcząc jednocześnie fasadę, strop i dach. Po wojnie wyremontowano budynek, a wieże odbudowano dopiero w roku 1961 roku. W roku 1992 kościół został podniesiony do rangi konkatedry przez papieża Jana Pawła II.
48. Budynek Koszar Carskich z XIX w., Hotel Loft 1898
Po upadku powstania styczniowego władze carskie zdecydowały się na utworzenie silnego garnizonu w Suwałkach, wtedy też powstał projekt budowy czterech zespołów koszarowych umiejscowionych przy głównych drogach w czterech kierunkach miasta. Kamień węgielny pod budowę koszar carskich przy ulicy Pułaskiego świętowano już w 1898 roku. W tym budynku stacjonował 4. Lejb-Dragoński Pskowski Pułk Imperatorowej Marii Fiodorówny. W tamtym okresie Suwałki stały się miastem wojskowym, spowodowało to również rozrost infrastruktury miasta w stylu rządowym, typowym dla zaborów rosyjskich. Powstawały budynki mieszkalne, sztabowe, kasyna, izby chorych, różne magazyny, stajnie, wozownie, kantyny żołnierskie, warsztaty naprawcze i cerkwie. Armia rosyjska użytkowała zespoły koszarowe do I wojny światowej.
W latach 1915-1919 budynek zajmowały wojska niemieckie, które dokonały poważnej dewastacji koszar. Po odzyskaniu niepodległości zakwaterował się tu 2. Puł Ułanów Grochowskich im. gen. Józefa Dwernickiego, a w okresie międzywojennym Suwałki stały się jednym z większych garnizonów wojskowych. W trakcie II wojny światowej budynki ponownie zostały podniszczone. Po 1945 roku zespół koszarowy przy ulicy Pułaskiego przeznaczono na potrzeby Ludowego Wojska Polskiego. Jednostka utrzymywała się aż do marca 1990 roku. Sporo budynków koszarowych zostało skomunalizowanych.
Dziś w tym budynku koszarowym mieści się Hotel Loft 1898. Zachowano oryginalne elewacje i sklepienia, które połączono z nowoczesnym, loftowym, postindustrialnym stylem. W hotelu znajduje się 76 pokoi, dwie sale konferencyjno-bankietowe, restauracja Tatarak serwująca również dania regionalne i kresowe, Kantyna Coctail bar, Klub Dynamit w podziemiach oraz spa z sauną i jacuzzi.
Ciekawostka! W dwudziestoleciu międzywojennym ułani stali się integralną częścią Suwałk. Uczestniczyli aktywnie w życiu miasta organizując parady wojskowe i zawody hippiczne. Wielkim wydarzeniem były również święta pułku. Wspomnieniem tamtych lat jest Piknik Kawaleryjski organizowany w Suwałkach co rok w czerwcu. W mieście działa również Grupa Rekonstrukcji Historycznej „Garnizon Suwałki”.
49. Zespół Cmentarzy Siedmiu Wyznań
Cmentarz rzymskokatolicki – Założony na przełomie XVIII i XIX w. Do dziś jest największą suwalską nekropolią. Pośrodku najstarszej części w roku 1853 zbudowano neogotycką kaplicę Przemienienia Pańskiego według projektu Karola Majerskiego. Znajdziemy tu zabytkowe nagrobki pochodzące z XIX wieku, pomniki i mogiły wojskowe, np. pomnik członków Polskiej Organizacji Wojskowej poległych w 1919 roku w walkach o niepodległość.
Cmentarze ewangelickie – Znajdziemy tu groby członków dwóch kościołów ewangelickich: ewangelicko-augsburskiego (luteranie) i ewangelicko-reformowany (kalwini). Ewangelicy przybyli na Suwalszczyznę w XVIII wieku z sąsiednich Mazur. Kościół ewangelicko-augsburski Świętej Trójcy znajduje się na ulicy Tadeusza Kościuszki, dziś skupia on wiernych z Suwalszczyzny i Mazur.
Cmentarz prawosławny – Na jego terenie znajduje się drewniana Cerkiew Wszystkich Świętych zbudowana w 1891-1892 w stylu rusko-bizantyjskim, na planie krzyża równoramiennego. Obecnie jest to cerkiew parafialna. Parafię prawosławną utworzono w połowie XIX w., kiedy do Suwałk przybyli rosyjscy urzędnicy państwowi wraz z rodzinami oraz żołnierze stacjonującego tu carskiego wojska.
Cmentarz staroobrzędowców – Znajduje się w południowo-zachodniej części cmentarza prawosławnego. Staroobrzędowcy to mniejszość religijna pochodzenia rosyjskiego, które nie uznała reformy liturgicznej w Kościele prawosławnym przeprowadzonej w latach 1652-1656. Z powodu prześladowań opuszczali oni Rosję i osiedlali się na ziemiach Rzeczypospolitej i Prus Wschodnich, od XVIII w. na Suwalszczyźnie. Molenna wybudowana w latach 1910-1912 znajduje się przy ulicy Sejneńskiej.
Cmentarz żydowski – Suwalski kirkut powstał na początku XIX w., a podczas II wojny światowej został zniszczony przez Niemców, którzy wykorzystali płyty nagrobne jako materiał budowlany. W latach 70 XX w. cmentarz doprowadzono do ładu, a ocalałe płyty wmurowano w ścianę płaczu. Do roku 1939 Żydzi stanowili znaczną część społeczności Suwałk. Klasycystyczna synagoga znajdowała się przy ulicy T. Noniewicza, niestety po II wojnie światowej popadła w ruinę, a w roku 1956 rozebrano ją.
Cmentarz muzułmański – Od połowy XIX wieku do I wojny światowej w mieście stacjonował rosyjski garnizon, w jego składzie znajdował się mały odsetek muzułmanów, głównie tatarów. Na początku XX w. zezwolono im dokonywać tutaj pochówków i tak powstał cmentarz. Do czasów współczesnych nie zachowały się na nim żadne nagrobki.
50. Suwalski Ośrodek Kultury
Suwalski Ośrodek Kultury powstał w 2012 roku z połączenia Młodzieżowego Domu Kultury i Regionalnego Ośrodka Kultury i Sztuki. Jest to największa instytucja kultury na Suwalszczyźnie tworząca różnorodną ofertę zachęcającą do kontaktu ze sztuką i jej aktywnego współtworzenia. Budynek ma trzy kondygnacje pomieszczeń przeznaczonych na edukację kulturalną i animację artystyczną, czyli pracownie muzyczne, taneczne, teatralne i sztuk plastycznych, duża sala im. Andrzeja Wajdy zdolna pomieścić 650 widzów oraz sala kameralna na 100 widzów przeznaczona na małe formy muzyczne i teatralne, projekcje filmowe i multimedialne oraz różne spotkania. W patio SOK-u prezentowane są prace uczestników zajęć artystycznych.
Ośrodek kultury prowadzi działalność animacyjno-edukacyjną ukierunkowaną na rozwijanie ekspresji twórczej i kreatywności mieszkańców Suwałk i regionu. Pomieszczenia użyczane są teatrom amatorskim, grupom kabaretowym i wszystkim zainteresowanym działalnością artystyczną. Suwalski Ośrodek Kultury organizuje w Suwałkach szereg festiwali międzynarodowych i ogólnopolskich z udziałem artystów zarówno polskich jak i zagranicznych. Wśród organizowanych przez ośrodek festiwali znaleźć można: Międzynarodowy Festiwal Piosenki i Tańca Muszelki Wigier, Międzynarodowy Festiwal Teatrów Dzieci i Młodzieży Wigraszek, Soulwałki Gospel Workshop, Ogólnopolskie Spotkania z Monodramem O Złotą Podkowę Pegaza, Suwałki Blues Festival, Letnia Filharmonia AUKSO, V Międzynarodowy Festiwal Ludowych Zespołów Tanecznych „Źródliska” i programów edukacyjnych SPEAK i DEDAL. W budynku SOK-u odbywają się również koncerty, opery i balety, przedstawienia teatralne i kabarety.
Inne akcje ośrodka to przykładowo: Jarmark Kamedulski, Maraton Szantowo-Folkowy, kiermasz regionalny Lato w mieście i cykl koncertów plenerowych Na dywaniku u Marii. Pod SOK podlega również sześć galerii : Galeria Sztuki Współczesnej Chłodna 20, Galeria Fotografii PAcamera, Galeria Na marmurach, Galeria Patio, Galeria Sztuki Stara Łaźnia oraz Galeria Jednego Obrazu.
51. Aquapark
Jedna z największych inwestycji sportowych w mieście, jak również jeden z najnowocześniejszych wodnych obiektów rekreacyjno-sportowych w północno-wschodniej Polsce. Kompleks składa się z części rekreacyjnej i sportowej oraz łaźnie, saun i groty solnej. W basenach znajdziemy bicze wodne, kaskady, gejzery, parasol wodny, masaże dwudyszowe oraz trzy whirlpoole. Na relaks polecane są leżaki z masażem podwodnym, dla aktywnych zjeżdżalnia otwarta o długości 56 m i dwie kręte zjeżdżalnie rurowe o długości ponad 100 m. Na miejscu znajdziemy również salę konferencyjną, przychodnię rehabilitacyjną, klub fitness, usługi kosmetyczno-fryzjerskie, sklep sportowy i punkty gastronomiczne.
52. Suwałki Arena
Jest to hala sportowo-widowiskowa sąsiadująca ze stadionem miejskim. To największy i najnowocześniejszy obiekt tego typu w województwie podlaskim. Powierzchnia użytkowa wynosi 6600 m2. Na terenie obiektu znajdują się boiska do siatkówki, koszykówki i piłki ręcznej, trybuny na 2121 miejsc oraz sala treningowa. Obiekt udostępniany jest szkołom, osobom indywidualnym i firmom do prowadzenia zajęć sportowych i treningów, organizacji zawodów sportowych i imprez rekreacyjnych. Największa hala pełni również funkcję sali widowiskowo-koncertowej.
53. Budynki carskiego więzienia, Centrum Handlowo-Rozrywkowe Plaza
Więzienie w Suwałkach powstało z inicjatywy cara Aleksandra I, jego budowę zakładał zatwierdzony w 1826 roku Plan Regulacyjny miasta Suwałki. Jednak dopiero w 1903 roku władze carskie oddały do użytku budynki więzienia gubernialnego. Kompleks ten pełnił również rolę więzienia w okresie międzywojennym i w czasie II wojny światowej. Jesienią 1944 roku więzienie zajęli funkcjonariusze polskich podległych PKWN i ulokowali tu więzienie karno-śledcze II klasy. W latach 1946-49 wykonano tu co najmniej siedem wyroków śmierci. Według relacji wyroki wykonywano w piwnicach, które w późniejszych latach zasypano. W roku 1960 więzienie karno-śledcze przekształcono w Zakład Karny, który w 1976 roku przemianowano na Areszt Śledczy i ten funkcjonował aż do roku 2000.
W 1997 z wizytą przyjechał do więzienia Rzecznik Praw Obywatelskich, ze względu na tragiczny stan techniczny jednostki wnioskował on o jej zamknięcie. Decyzję powstrzymały wyłącznie istniejące realne plany przeprowadzenia generalnego remontu budynków koszarowych przy ul. Wojska Polskiego i przeniesienia tam siedziby aresztu. Dziś więzienie, a raczej 2 budynki będące jego pozostałościami, stały się zabytkowym elementem Centrum Handlowo-Rozrywkowego Plaza.
Suwałki Plaza zostało otwarte w 2010 roku i jest to jedno z największych centrów handlowych w województwie podlaskim. Powierzchnia handlowa wynosi ponad 20 000 m2. oprócz tego na terenie znajduje się 455 miejsc parkingowych, z czego 350 na parkingu podziemnym. Galeria posiada szeroką ofertę handlową, gastronomiczną i rozrywkową. Na samej górze znajdziemy kino Cinema Lumiere, strefę dla dzieci Kindeplaneta czy też kręgielnię MK Bowling. Suwałki Plaza wyróżnia się na tle konkurencji największą w Polsce zjeżdżalnią w centrum handlowym oraz nietypowym połączniem współczesnego designu i zabytków.
54. Ratusz Miejski
Na końcu XVIII w. w mieście stał drewniany ratusz, to w nim mieściła się izba sesjonalna i karczma klasztorna, pokryty gontem. W roku 1819 kazano go rozebrać, a w jego miejsce wybudowano w roku 1834-1835 odwach, parterowy budynek na planie prostokąta z czterokolumnowym portykiem wpierającym zdobiony orłem tympanon. Odwach posiadał pomieszczenie dla warty, trzy cele dla aresztantów, trzy pokoje dla oficerów i kuchnię. W 1836 Antonio Corazzi dokonał poprawy projektu, a w latach 1841-1844 pod okiem Karola Majerskiego wzniesiono klasycystyczny budynek ratusza. Był to budynek dziewięcioosiowy z brama przejazdową, dwukondygnacyjny. Na połączeniu ratusza i odwachu znajdowała się wieża.
W 1855 rozbudowano ratusz podnosząc obydwa parterowe pawilony, wyrównując je tym samym do ratusza. Pomieszczenia nad odwachem przeznaczono na mieszkanie i kancelarię komisarza wojennego, pokoje nad pawilonem dołączono do mieszkania prezydenta. W latach 80. XIX wieku do zespołu ratusza dołączono parterową kamienicę stojącą pomiędzy budynkiem odwachu a budynkiem gimnazjum (teraz liceum ogólnokształcące nr 1), nadbudowano nad nią piętro ujednolicając całość z pozostałymi budynkami ratuszowymi. Rozpoczęta w 1933 roku modernizacja budynku przerwana została działaniami wojennymi. Zamurowano arkady od strony ulicy Kościuszki, zmieniono układ wnętrz, budynkowi nadano bardziej germański styl. Niemcy przed wkroczeniem Armii Czerwonej wysadzili środkową część ratusza. Odbudowany został w latach 50. XX wieku, a w latach 90. XX wieku przeszedł kapitalny remont i modernizację.
55. Archiwum Państwowe
Obiekt archiwum wybudowano w kilku etapach w drugiej połowie XIX wieku. Najpierw wybudowano południową część, potem północną, a na końcu ostania zachodnia część zamykająca dziedziniec. Budynek służył sądom i innym organom sprawiedliwości, a po II wojnie światowej częściowo zamieszkiwany był przez pracowników sądowych i ich rodziny. Do 1915 roku mieściły się tam sądy rosyjskie, w okresie międzywojennym i po II wojnie światowej sądy polskie w tym Sąd Okręgowy w Suwałkach, lata 1919-1933, i Sąd Wojewódzki w Suwałkach, lata 1975-1997. Budynek nie został zniszczony ani przez I ani II wojnę światową, tylko częściowo zdewastowano wtedy jego wnętrza. Od 1999 do końca 2020 roku liczne remonty, adaptacje i przebudowy odbywające się na terenie Archiwum Państwowego przywróciły kompleks budynków do świetności.
Działalność archiwalna na Suwalszczyźnie sięga nawet XVII wieku. W roku 1921 w mieście powołano Archiwum Państwowe, które przejęło akta archiwum guberni suwalskiej i administracji ogólnej. Zasoby archiwum po uporządkowaniu zostały wywiezione do Grodna w 1926 roku, a archiwum przestało istnieć. W 1954 roku pojawiło się Powiatowe Archiwum Państwowe w Suwałkach, które w 1955 podporządkowano Wojewódzkiemu Archiwum Państwowemu w Białymstoku. Dziesięć lat później archiwum przemianowano na oddział terenowy. W 1975 powstało województwo suwalskie, a archiwum rok później zmieniono na Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Suwałkach. W 1983 roku zmieniono na nazwę Archiwum Państwowe w Suwałkach, używaną do dziś.
Dostęp wózkiem inwalidzkim od frontu wymaga pokonania trzech schodków, ale jest możliwość wykorzystania dźwigu osobowego od strony placu.
56. Galeria Sztuki Stara Łaźnia
Budynek w którym znajdowała się łaźnia miejska powstał pod koniec XIX wieku. W 1945 roku przeprowadzono remont budynku i uruchomiono w nim łaźnię. Łaźnia miała być otwarta pięć dni w tygodniu: wtorki i środy dla dzieci, czwartki dla kobiet, piątki i soboty dla mężczyzn. Okazało się jednak że przez pewien czas łaźnię użytkowali głównie żołnierze Armii Czerwonej, suwalczanie tylko jeden dzień w tygodniu. Po kilku latach okazało się że łaźnia jest zbyt mała, jest w bardzo złym stanie sanitarnym i często nieczynna z powodu braku opału. Przechodziła ciągłe remonty, w 1956 kapitalny, niewiele to jednak pomogło. Władze miasta starały się obiekt wywłaszczyć, trochę później wykupić oraz pozyskać środki na budowę nowej. Nie udało się im, ale gruntowny remont rozpoczęty w 1968 i trwający aż do 1972 znacznie poprawił jakość świadczonych usług.
Do roku 1971 łaźnia przynosiła ogromne przychody, jednakże od 1972 zwiększyła się ilość mieszkań z łazienkami i poprawił się stan urządzeń socjalnych w zakładach pracy, spowodowało to znaczny spadek użytkowników łaźni. Stan ten pogarszał się i od 1974 łaźnia przynosiła wyłącznie straty. Łaźnia czynna była do roku 1987, 22 lutego 1988 roku rada pracownicza podjęła uchwałę o jej zlikwidowaniu. Budynek popadł w ruinę.
Z początkiem 2018 roku miasto podjęło projekt rewitalizacji bulwarów nad Czarną Hańczą i ostatnim etapem projektu była rewitalizacja budynku starej łaźni miejskiej. Prace przy budynku skończono w 2019 roku, a w 2020 roku budynek stał się Galerią Sztuki Stara Łaźnia. Zrewitalizowana przestrzeń starej suwalskiej łaźni służy suwalczanom na kilka sposobów: jako miejsce prezentacji sztuki współczesnej, spotkań z kulturą, aktywności sportowej, wypoczynku i szeroko pojętej rekreacji. W ramach zadań galeria organizuje zajęcia i warsztaty z zakresu edukacji kulturalnej, artystycznej, ekologicznej i sportowej, działania pedagogiczno-społeczne i streetworkingowe, ale również spotkania, debaty, spektakle i koncerty plenerowe. W budynku znajduje się także kawiarnia.
57. Centrum Informacji Turystycznej
Park Konstytucji 3 Maja założony został w pierwszej połowie XIX wieku w stylu angielskim (swobodnym). Wtedy to na jego terenie zbudowano również drewnianą werandę która służyła za scenę. W latach 1924-1926 cały park przeszedł przebudowę na układ XIX wieczny, to ten układ przetrwał do dziś. W okolicy roku 1929 na miejscu drewnianej werandy zbudowano nową muszlę koncertową. Przetrwała ona do lat 70. XX wieku, wtedy też zbudowano nową muszlę koncertową. W roku 1998 na miejscu muszli postawiono nowy amfiteatr, pod który wylano nowe fundamenty z podpiwniczeniem. Nowy amfiteatr zdążył już przejść kilka remontów i zmian w układzie pomieszczeń.
W ciągu kilku lat od postawienia amfiteatru umiejscowiono w nim najpierw CMIKT (Centrum Międzynarodowej Informacji Kulturalno-Turystycznej), później przekształcony w CIT (Centrum Informacji Turystycznej). Pierwszy CIT prowadzony był przez Suwalską Izbę Rolniczo-Turystyczną. Od roku 2017 centrum prowadzi Stowarzyszenie Kulturalne Kostroma, od 2020 wspólnie ze Stowarzyszeniem Mroczne Bractwo. To w CIT otrzymasz informacje o atrakcjach miasta i regionu, bezpłatne materiały i mapki, kupisz pamiątkę lub książkę o regionie.
58. Biblioteka Publiczna im. Marii Konopnickiej
W roku 1945 powstaje w Suwałkach biblioteka miejska, a trochę później druga, Powiatowa Biblioteka Publiczna. W roku 1955 postanowiono połączyć obydwie biblioteki, tworząc tym samym Powiatową i Miejską Bibliotekę Publiczną im. Marii Konopnickiej. W 1963 roku biblioteka przenosi się do nowego budynku na ulicy Lenina 49 (teraz Noniewicza 49). W 1975 miasto staje się siedzibą władz wojewódzkich, wtedy też powstaje Wojewódzka Biblioteka Publiczna. Od roku 1996 biblioteka znajduje się w większym budynku przy ul. Emilii Plater 33A. Trzy lata później traci status biblioteki wojewódzkiej i staje się Miejską Biblioteką Publiczną miasta Suwałki.
Biblioteka Publiczna im. Marii Konopnickiej w Suwałkach gromadzi, opracowuje, przechowuje i udostępnia zasoby biblioteczne ze szczególnym uwzględnieniem materiałów dotyczących Suwałk i regionu. Prowadzi działalność informacyjną, bibliograficzną i wydawniczą zwłaszcza o Suwałkach i Suwalszczyźnie. Jednym z ważniejszych zadań statutowych biblioteki jest prowadzenie działalności z zakresu upowszechniania wiedzy o regionie, kulturze słowa, sztuce książki, edukacji kulturalnej społeczeństwa. Biblioteka ma dobre kontakty z samorządem lokalnym i instytucjami kultury działającymi na terenie miasta. Biblioteka uczestniczy w opracowaniu oraz realizacji projektów finansowanych przez m.in. Unię Europejską. Na terenie miasta prowadzi 3 filie biblioteczne i MidiCentrum. Jest również wydawcą „Dwutygodnika Suwalskiego”.
59. Galeria Sztuki Współczesnej Chłodna 20
Galeria Sztuki Współczesnej Chłodna 20 od wielu już lat jest miejscem przyjaznym dla artystów, sztuki i dla jej odbiorców. Prezentuje głównie wystawy malarstwa, ale także rzeźbę, grafikę, rysunek, fotografię i nowe media. Po rozwiązaniu Biura Wystaw Artystycznych w Suwałkach, to właśnie w galerii Chłodna 20 można było zobaczyć sztukę współczesnych artystów. Tak jest do dzisiaj.
Pierwsze wystawy pod szyldem galerii Chłodna 20 miały miejsce w roku 1991. Galerię założył Marek Sobczak. Odtąd w galerii odbyło się aż 226 wystaw – uznanych artystów krajowych i zagranicznych oraz debiutujących artystów młodego pokolenia. W galerii prezentowali swoje dzieła tacy artyści jak: Magdalena Abakanowicz, Gustaw Zemła, Antoni i Marcin Rząsa, Barbara i Tadeusz Brzozowski, Alfons Karny, Marian Murawski, Eugenijus Nalevaika, Pol Knots, Ewa Miazek, Andrzej Strumiłło, Mariusz Dąbrowski, Wiesław Osewski, Marek i Janina Freudenreich, Władysław Niewęgłowski, Stanisław Woś, Wiesław Szumiński, Elżbieta Pietras, Andrzej Kalina, Piotr Naliwajko, Piotr Józefowicz, Viola Tycz, Stanisław Mazuś, Rafał Borcz i wielu innych.
Galeria Chłodna 20 organizuje wystawy indywidualne i zbiorowe, wystawy poplenerowe, spotkania autorskie, pokazy i warsztaty, od lat utrzymuje wysoki poziom prezentowanych wystaw. Jest wymieniana w wielu publikacjach jako miejsce do którego warto się udać, aby zobaczyć interesującą wystawę. Do każdej wystawy drukowane są katalogi, zaproszenia i plakaty. Galeria spełnia bardzo ważną rolę edukacyjną w mieście, bezpośredni kontakt młodzieży z oryginalnymi dziełami w galerii jest bezcenny.
60. Ośrodek Sportu i Rekreacji
Ośrodek Sportu i Rekreacji w Suwałkach funkcjonuje na podstawie uchwały nr XXI/207/99 Rady Miejskiej w Suwałkach z dnia 22 grudnia 1999 r. w sprawie reorganizacji Ośrodka Sportu i Rekreacji w Suwałkach i zmiany prowadzenia gospodarki finansowej oraz nadanego Statutu i Regulaminu Organizacyjnego. Celem ośrodka jest świadczenie profesjonalnych usług w obszarze działalności sportowej oraz propagowanie aktywnego i zdrowego stylu życia wśród mieszkańców miasta. Oprócz wydarzeń sportowych, OSIR oferuje również usługi hotelarskie, wynajem obiektów sportowych i wypożyczalnię rowerów i sprzętu wodnego.
Obiekty podlegające pod Suwalski Ośrodek Sportu i Rekreacji to: Aquapark Suwałki, stadion piłkarski, Suwałki Arena, Suwałki Beach Arena, ściana wspinaczkowa, pływalnia, korty tenisowe trawiaste i ceglane. zalew Arkadia, Skatepark, hala sportowa, Street workout, siłownia plenerowa i w obiekcie, Eurocamping, hostel Wigry i przystań Stary Folwark.
61. Skansen Fortyfikacji Prus Wschodnich
Fortyfikacje w Bakałarzewie, nad rzeką Rospudą, to najlepiej zachowany fragment poniemieckiej Granicznej Pozycji Osłonowej z drugiej wojny światowej. Na odcinku dwóch kilometrów pomiędzy jeziorami Sumowo i Siekierowo znajduje się zgrupowanie 13 schronów ryglujących drogę i wjazd do dawnych Prus Wschodnich. Trzonem tych umocnień jest dwukondygnacyjny schron z zachowaną kopułą pancerną ckm typu 20P7. Na obiekcie tym, już od kilku lat, prowadzone są prace rekonstrukcyjne, a skansen fortyfikacyjny jest stale powiększany.
W otoczeniu schronu odtworzone zostały zapory przeciwczołgowe, przeciwpiechotne, transzeje. Można tu również zobaczyć fragment kopuły pochodzącej z innego schronu tej dawnej niemieckiej linii obrony. Od sezonu 2017 rozpoczyna działalność wieża widokowa umożliwiająca obserwację pięknych nadrospudzkich krajobrazów.
Wewnątrz schronu sukcesywnie rekonstruowane jest wyposażenie m.in. pancerne drzwi, kraty, elementy otworów strzelniczych, żołnierskie łóżka. Poszczególne pomieszczenia są opisane zgodnie z właściwymi funkcjami z okresu użytkowania schronów podczas II wojny światowej. Obecnie w pierwszym pomieszczeniu – dawnym pomieszczeniu załogi schronu – urządzona została ekspozycja min, kolekcja broni, pancerzy, ekwipunku żołnierza wraz z prezentacją umundurowania. Zainstalowane zostały schody prowadzące do kopuły bojowej. Co roku wzbogacana jest kolekcja eksponatów historycznych.
Atrakcyjne krajobrazowo jest otocznie skansenu – jest on zlokalizowany na szczycie wzniesienia na prawym brzegu rzeki Rospudy, w odległości zaledwie 500 metrów od miejscowości Bakałarzewo, którą też warto zwiedzić. Od kilku lat stał się jedną z dodatkowych atrakcji podczas spływów kajakowych Rospudą. Skansen jest zlokalizowany na trasie oznakowanego historycznego szlaku samochodowego i rowerowego (R-68) o tej samej nazwie „Fortyfikacje Pozycji Granicznej”, prowadzących pomiędzy trójstykiem granic Polski, Litwy i Rosji w Bolciach k. Wiżajn, a zespołem parkowo-pałacowym w Dowspudzie k. Raczek. Schron w Bakałarzewie jest jednym udostępnionym do bezpiecznego zwiedzania na całej polskiej linii tych poniemieckich fortyfikacji. Skansen jest obiektem prywatnym, zwiedzanie odbywa się pod opieką właścicieli obiektu, odpłatnie. Grupy turystyczne muszą telefonicznie uzgodnić czas przyjazdu. Jest czynny głównie w sezonie letnim i bardzo często podczas długich weekendów. Przy obiekcie znajduje się prywatny parking dla samochodów osobowych.
62. Układ urbanistyczny z XVI w. wraz z rynkiem
Raczki, miejscowość położona na wysokim prawym brzegu rzeki Rospudy, założono na początku XVI wieku i początkowo nazywała się Dowspuda. Miejscowość znajdowała się na trakcie handlowym z Grodna do Prus dlatego w 1703 roku otrzymała prawa miejskie od Augusta II. W 1748 roku miejscowość nabył Józef Pac, a później w 1797 jego syn Ludwik Michał Pac. To dzięki niemu Raczki zaczęły dynamicznie się rozwijać. Miejscowość stała się wręcz centrum handlowym, przemysłowym i usługowym dla jego posiadłości. Powstało wiele manufaktur, sprowadzono specjalistów z Niemiec, Anglii i Szkocji, zbudowano przy rynku piękny zajazd, a w 1818 założono szkołę w której nauczano języka angielskiego.
Niestety klęska powstania listopadowego spowodowała emigrację Michała Paca i konfiskatę jego dóbr przez rząd carski. Spowodowało to upadek świetności Raczek. Zlikwidowano fabryki, rozebrano zajazd a pozyskany budulec sprzedano. Na miejscu zajazdu postawiono jednopiętrowy ratusz z wieżyczką, aczkolwiek i on został rozebrany po powstaniu styczniowym. W 1870 Raczki utraciły prawa miejskie, a w 1888 zabudowę strawił pożar. Obydwie wojny światowe przyniosły sporo zniszczeń, szczególnie II wojna światowa podczas której Raczki okupywane przez oddziały niemieckie zostały niemalże w połowie zniszczone przez działania wojenne.
Do dziś zachował się układ przestrzenno-urbanistyczny z XVI wieku z brukowanym, prostokątnym rynkiem. Stoi tam również budynek, który prawdopodobnie był wcześniej ratuszem, a teraz jest to Biblioteka Publiczna i Oddział Ochotniczej Straży Pożarnej w Raczkach. Oprócz rynku w miejscowości znajdziemy również neogotycko-klasycystyczny kościół parafialny p.w. Świętej Trójcy. Budowę kościoła w stylu barokowym zaczęto w roku 1765, niedługo po spłonięciu poprzedniej świątyni. Niestety budowy nie ukończono, a kontynuację już w stylu neogotyckim podjął Ludwik Michał Pac w 1811 roku. Kolejnej przebudowy, już w stylu neoklasycystycznym kościół doczekał się w latach 1823-1824. W latach 1933-1934 dobudowano dwie nawy boczne zmieniając kompletnie bryłę budowli i zubożając jej wnętrze zmniejszając liczbę ołtarzy z ośmiu bocznych i jednego głównego do czterech. Zainstalowano również w oknach kolorowe witraże. Podczas II wojny światowej witraże i rotunda zostały zniszczone. W 1968 roku dokonano gruntownego remontu świątyni zmieniając sklepienie z półkolistego na płaskie.
63. Ruiny Pałacu Generała Ludwika Michała Paca
Neogotycki pałac zaprojektowany przez włoskiego architekta Piotra Bosio zaczęto budować w roku 1820, a po krótkiej przerwie od 1823 pracę budowę kontynuowano pod okiem innego włoskiego architekta Henryka Marconiego. Dekoracje i urządzanie trwało przez 4 lata, więc budowę ukończono w 1827 roku. Pałac był dwukondygnacyjny i składał się z korpusu głównego, czterech wieżyczek w narożnikach oraz dwóch skrzydeł bocznych zakończonych ośmiobocznymi pawilonami. Korpus główny zwieńczony był nadbudówką z attyką i pinaklami, a jego przednia część ozdobiona była wysuniętym portykiem.
Nie wiadomo do końca jak wyglądało wnętrze pałacu, z XIX wiecznych opisów wiadomo że na parterze znajdowała się kaplica, salon, archiwum, biblioteka i jadalnia, a na piętrze mieszkanie właściciela i jego rodziny. W prawym skrzydle mieścił się zbiór militariów, a w lewym galeria i oranżeria. Wszystko było zdobione polichromią i freskami. Piwnica również miała dwie kondygnacje: w górnej mieściły się łazienki, mieszkania dla służby, kuchnia i pomieszczenia gospodarcze, w dolnej natomiast studnia. Pałac otoczony był parkiem zaprojektowanym przez angielskiego ogrodnika Johna Heitona.
Po powstaniu listopadowym Ludwik Pac wyemigrował, dobra skonfiskował rząd carski, a następnie je zlicytował w latach 1834-1836. W roku 1834 licytację na dzierżawę Dowspudy wygrał Stefan Horaczko, jednak jeszcze w trakcie dzierżawy car Mikołaj I postanowił nadać dobra rosyjskiemu generałowi Mikołajowi Sulimie. Po jego śmierci dobra odziedziczył jego syn Siemion Sulima, który w 1864 zrzekł się dóbr. W 1873 na mocy nakazu carskiego Dowspudę otrzymał Jurij Karcow. W 1919 majątek przeszedł na rzecz skarbu państwa. Kolejni dzierżawcy i właściciele nie dbali o dobra, więc pałac popadł w ruinę i ostatecznie został rozebrany w 1887 roku przez Jurija Karcowa w celu sprzedaży cegły pod budowę koszar suwalskich. Dzięki protestom społeczności polskiej udało się zachować portyk i jedną wieżę. Ruiny pałacu wraz z działką zakupiła osoba prywatna deklarując odbudowę pałacu z przeznaczeniem na cele hotelowe. Przez dworski park prowadzi krótka ścieżka poznawcza.
64. Centrum Obsługi Turysty Kordegarda
Centrum Obsługi Turysty Kordegarda mieści się w XIX wiecznej przypałacowej wartowni hrabiego Paca zlokalizowanej przy bramie wjazdowej prowadzącej do pałacu. Budynek ten ostał się do czasów dzisiejszych, co więcej w roku 2015 został odnowiony. Historyczny budynek służy teraz jako punkt informacji turystycznej, obiekt noclegowy i miejsce kameralnych spotkań. Centrum organizuje przyjęcia okolicznościowe, bankiety, konferencje i szkolenia. W pobliżu znajduje się plac zabaw, zadaszone miejsce na grilla, siłownia plenerowa, przypałacowy park i ruiny pałacu Paca. Wewnątrz możemy również zobaczyć makietę pałacu Paca.
65. Sanktuarium Matki Bożej Studzieniczańskiej
Początki kultu maryjnego w okolicach Augustowa sięgają XVII wieku. Informacja z 1689 wspomina o przywiezieniu obrazu Matki Boskiej do miasta, a list z 1740 mówi o wyspie jeziora Studzienicznego na której czczono kopię obrazu co najmniej od roku 1728. W roku 1741 proboszcz augustowski uzyskał pozwolenie na budowę kaplicy, jednak protesty kamedułów wigierskich opóźniły budowę. W 1772 na wyspie osiadł pustelnik Wincenty Morawski i wybudował drewnianą kapliczkę. Pierwszy drewniany kościół powstał w 1786, a 9 lat później wieś została odłączona od parafii w Augustowie i dołączyła do parafii w Szczebrze. Według przybywających pielgrzymów woda ze studzienki przy kaplicy miała właściwości lecznicze, od tego tez wywodzi się nazwa miejscowości.
W XIX wieku był to jeden z ważniejszych ośrodków odpustowych w diecezji augustowskiej. Liczba pielgrzymów zaczęła się zwiększać i po roku 1905 wynosiła 40 tysięcy wiernych. Kościół w Studzienicznej zyskał w 1838 rangę filii parafii w Szczebrze. Dzwonnicę zbudowano ok. 1820 r. W związku z rozwojem sanktuarium w roku 1847 powstał nowy drewniany kościół pw. Matki Bożej Szkaplerznej. W miejscu starej drewnianej kaplicy na wyspie zbudowano w 1872 nową murowaną kaplicę Najświętszej Marii Panny. W 1873 powstała w Studzienicznej samodzielna parafia Matki Bożej Szkaplerznej. Pod koniec XIX w. została usypana grobla łącząca wyspę ze stałym lądem. Plebanię zbudowano w 1908. W 1973 roku Studzieniczna została włączona w administracyjne granice Augustowa.
W roku 1978 i 1979 w miejscowości wypoczywał prymas Stefan Wyszyński. 17 września 1995 obraz Matki Bożej Studzieniczańskiej (kopia obrazu Matki Bożej Częstochowskiej) został koronowany. W czerwcu 1999, podczas przedostatniej pielgrzymki do Polski, sanktuarium w Studzienicznej odwiedził papież Jan Paweł II. Obok kaplicy na wyspie znajduje się pomnik z 2000 r. upamiętniający to wydarzenie.
Kościół w Studzienicznej został wpisany do rejestru zabytków w roku 1966, zaś cały zespół sakralny (wraz z kaplicą, dzwonnicą i dawnym cmentarzem przykościelnym) – w roku 1980. W sąsiedztwie sanktuarium położony jest też zabytkowy cmentarz parafialny z XIX w. Na terenie sanktuarium znajdują się też dwa pomniki przyrody.
66. Rynek Zygmunta Augusta
Jest to centralny punkt miasta Augustów, wytyczony w roku 1550 prawdopodobnie przez budowniczego twierdz królewskich Joba Praetfuessa. W samym sercu rynku znajduje się park z 1847 roku, kiedyś nazywany Ogrodem Saskim. Na rynku znajduje się również kolumna Króla Zygmunta II Augusta powstała w 2007 roku z okazji 450-lecia nadania praw miejskich. Powstała z inicjatywy mieszkańców miasta jako podziękowanie założycielowi. Dodatkowo rynek otoczony jest starymi kamienicami z XIX i XX wieku, od roku 1945 w jednym z nich mieści się nieprzerwanie poczta, w innym od 1957 znajdowała się klubokawiarnia obecnie Miejski Dom Kultury.
67. Muzeum Historii Kanału Augustowskiego
W roku 1973 doszło do połączenia dwóch placówek – Społecznego Muzeum Ziemi Augustowskiej i Muzeum Kanału Augustowskiego. Później w latach 1975 do 1985 Muzeum w Augustowie działało jako oddział Muzeum Okręgowego w Suwałkach, od roku 1985 stało się jednostką miejską. W marcu 1991 muzeum stało się częścią Augustowskich Placówek Kultury. Muzeum Historii Kanału Augustowskiego mieści się od roku 1973 w dawnym budynku zarządu portu w Augustowie. Jest to budynek drewniany o konstrukcji zrębowej nawiązujący do stylu imperialnego. Otynkowany wewnątrz, z zewnątrz otynkowany i oszalowany. Od połowy XIX wieku służył jako biuro portu, później mieszkanie nadzorcy i śluzowych. W latach 80. XX wieku przeszedł generalny remont. Obok położony jest zabytkowy pałacyk dyrektora Zarządu Wodnego. W muzeum prezentowana jest wystawa stała pt. „Historia budowy i eksploatacji Kanału Augustowskiego, z podkreśleniem roli gen. Ignacego Prądzyńskiego”.
68. Centrum Informacji Turystycznej w Augustowie
Mieści się w małym budynku przy rynku Zygmunta Augusta. To tutaj otrzymasz informacje dotyczące Augustowa i najbliższych okolic. Turyści mają do dyspozycji broszury i foldery informacyjne z bazą turystyczną regionu, bazą noclegową, gastronomiczną, plany miast, a także mapy ścieżek rowerowych oraz szlaków kajakowych. Można tu również nabyć pamiątki oraz mapy i przewodniki po regionie.
69. Bazylika Mniejsza Najświętszego Serca Jezusowego
Świątynia zbudowana została w latach 1905-1911 z cegły w stylu neoromańskim, na miejscu rozebranego klasycystycznego kościoła św. Bartłomieja. W trójnawowym kościele znajduje się pięć dębowych ołtarzy wykonanych w latach dwudziestych XX wieku. Kościół został częściowo zniszczony podczas II wojny światowej i odbudowany w latach 1945-1947. W 2001 roku świątynia otrzymała status Bazyliki Mniejszej.
70. Muzeum Ziemi Augustowskiej
Jest to dział etnograficzny mieszczący się pierwotnie w nieistniejącym już budynku starego kina „Łowiczanka”, a od lat 90. XX wieku usytuowany w siedzibie Miejskiej Biblioteki Publicznej. Wewnątrz znajduje się stała wystawa etnograficzna poświęcona kulturze ludowej Puszczy Augustowskiej, między innymi rzemiosło, tkactwo, garncarstwo, plecionkarstwo, rolnictwo i rybołówstwo. Organizowane są również wystawy czasowe. Muzeum jest w posiadaniu rękopisów z notatkami generała, pochodzących z lat 1823–1824, jak również dokumentu z 1792, potwierdzającego prawa przedmieszczan Augustowa, podpisanego przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Muzeum posiada też duży zbiór pocztówek i zdjęć autorstwa Judela Rotsztejna, fotografa działającego w Augustowie w dwudziestoleciu międzywojennym.
71. Augustowska Miodosytnia
Aby przywrócić bartnictwo w regionie i podzielić się doświadczeniami z domowym miodosytnictwem dwójka pasjonatów, Piotr Piłasiewisz i Paweł Kotwica, założyła Augustowską Miodosytnię. Miodosytnictwo i bartnictwo to piękna staropolska tradycja wyparta z rynku i powszechnej świadomości przez popularyzację bardziej ekonomicznych form produkcji. W miodosytni produkuje się miody pitne najwyższej jakości na podstawie naturalnych surowców pozyskiwanych z Puszczy Augustowskiej i sąsiednich obszarów. Część z zysków przeznaczana jest na rozwój bartnictwa poprzez wspieranie działalności Bractwa Bartnego. Receptury miodów sięgają tradycji miodosytniczej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W miodosytni odtwarzane są smaki, które zachwycały naszych przodków. Augustowska miodosytnia jako pierwsza w Polsce rozpoczęła produkcję zapomnianego już Zbicienia.
Podjazd dla wózków do obiektu jest w trakcie budowy, ale obsługa w razie potrzeby służy pomocą w przebyciu trzech schodków do wnętrza.
72. Ruiny gotycko-renesansowego kościoła ewangelickiego
Mieruniszki to wieś położona w dawnym państwie zakonnym, wymieniona w traktacie mełneńskim z roku 1422 pomiędzy Krzyżakami a Jagiełłą, a przetrwała aż do roku 1945, kiedy to walki radziecko-niemieckie doszczętnie ją zniszczyły. Natomiast pierwsze wzmianki o ewangelickim kościele w Mieruniszkach pochodzą z 1545 roku. W 1656 zniszczony został przez Tatarów, a w 1710 roku odbudowany. Po odbudowie był to kościół murowany z cegły i kamienia polnego, tynkowany, z czworoboczną wieżą, XVIII wiecznym barokowym ołtarzem wykonanym w Olecku, kazalnicą z tego samego okresu i kilkoma starymi płaskorzeźbami. Wiatrowskaz, czyli chorągiewka na zwieńczeniu wieży, ufundowany został w 1760 roku. Podczas I wojny światowej w świątyni mieściła się sortownia poczty polowej, a podczas II wojny światowej spotkał ją ten sam los co wioskę. Od 1992 roku uchwałą Rady Gminy obiekt przekazany został Kurii Biskupiej w Olsztynie. Do dziś najlepiej zachowała się trójkondygnacyjna wieża.